Na początku warto wpisać w wyszukiwarce internetowej hasło „organizator rodzinnej pieczy zastępczej” oraz miasto zamieszkania. Uzyskamy wówczas adres i telefon podmiotu, do którego trzeba się udać, by rozpocząć kwalifikację. Można poszukać również organizacji pozarządowej (fundacji, stowarzyszenia zrzeszającego lub wspierającego rodziny zastępcze itp.), która posiada informacje o tym, jak rodzicielstwo zastępcze wygląda w praktyce. Warto spotkać się z osobami, które już są rodzicami zastępczymi. Po podjęciu decyzji należy udać się do organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, którego rolę z reguły pełnią Miejskie Ośrodki Pomocy Rodzinie, Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej lub Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie. Tam zostanie przeprowadzona wstępna rozmowa o procedurze, wymaganiach, warunkach i możliwościach podjęcia się funkcji rodziny zastępczej, a także możliwe będzie złożenie pisemnego wniosku w tej sprawie.

Zanim zostaniesz rodzicem zastępczym musisz przejść szkolenie.

Udział w szkoleniu daje możliwość przygotowania siebie i swojej rodziny do pełnienia funkcji rodziny zastępczej oraz uświadomienia sobie rzeczywistych motywów podejmowanej decyzji. Szkolenie prowadzone jest metodą warsztatową i trwa około 3 miesięcy. Jego celem jest zapoznanie kandydatów z zasadami funkcjonowania rodzin zastępczych, typowymi problemami związanymi z opieką zastępczą i sposobami radzenia sobie z nimi. Szkolenie obejmuje elementy prawa rodzinnego, praw dziecka, pedagogiki, psychologii rozwojowej i wychowawczej, oceny sytuacji rodzinnej dziecka, wiedzę o rozwoju fizjologicznym i zdrowiu dziecka, podstawową wiedzę o uzależnieniach oraz informacje o zadaniach i kompetencjach instytucji wspierających. Szkolenie obejmuje również praktyki w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, które pozwolą na bardzo bezpośrednie zapoznanie się z doświadczeniami wychowawczymi rodzin, które sprawują pieczę zastępczą.

Organizator rodzinnej pieczy zastępczej przekaże też szczegółowe informacje na temat potrzebnych dokumentów.

Rodzina zastępcza i adopcyjna pełnią zupełnie inne role w systemie. Dlatego już na samym początku warto rozeznać, której roli kandydaci chcą się podjąć.

Rodzina zastępcza może starać się adoptować dziecko, które ma pod opieką, ale tylko wówczas, gdy dziecko ma uregulowaną sytuację prawną, tzn. sąd pozbawił rodziców władzy rodzicielskiej, rodzice zrzekli się władzy rodzicielskiej lub nie żyją i gdy jest to zgodne z dobrem dziecka.

Rodzin zastępczych można szukać w organizacjach pozarządowych, takich jak: stowarzyszenia lub fundacje zajmujące się wsparciem i promocją rodzicielstwa zastępczego. Możemy je spotkać m.in. na piknikach związanych z Dniem Rodzicielstwa Zastępczego, czy na szkoleniach organizowanych przez Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej, Miejskie Ośrodki Pomocy Rodzinie.

Po pierwsze należy zastanowić się, czy spełnia się wymogi formalne wynikające z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Pełnienie funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które:

1. dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
2. nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
3. wypełniają obowiązek alimentacyjny w przypadku, gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
4. nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
5. są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone:
   • zaświadczeniem lekarskim o stanie zdrowia wystawionym przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej,
   • opinią o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka wystawioną przez psychologa, który posiada co najmniej wykształcenie wyższe magisterskie na kierunku psychologia oraz 2-letnie doświadczenie w poradnictwie rodzinnym;
6. przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z tym że w przypadku cudzoziemców ich pobyt jest legalny;
7. zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym:
   • rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
   • właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
   • wypoczynku i organizacji czasu wolnego;
8. nie figurują w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym.

Dodatkowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo. W przypadku zaś rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów.

W celu uzyskania szczegółowych informacji na temat rozpoczęcia procedury należy skontaktować się z organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej w swoim powiecie. Z reguły rolę taką pełnią Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Miejskie Ośrodki Pomocy Rodzinie lub Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej. W dalszej kolejności należy zazwyczaj odbyć szkolenie przygotowujące do bycia rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka (dotyczy to kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka). Szkolenia kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej spokrewnionej nie są obligatoryjne i mogą być prowadzone według indywidualnego planu szkolenia, w zależności od potrzeb rodziny i dziecka.

Najpierw trzeba uzyskać wstępną kwalifikację na poziomie organizatora rodzinnej pieczy zastępczej, potem jest szkolenie i po ukończeniu szkolenia dostaje się zaświadczenie kwalifikacyjne upoważniające do pełnienia funkcji niezawodowej/zawodowej rodziny zastępczej.

Sytuacja może jednak wyglądać nieco inaczej w przypadku rodziny zastępczej niezawodowej, tworzonej przez osoby bliskie dziecku, np. ciocia, wujek. W szczególnej sytuacji osobom niespokrewnionym z dzieckiem, które spełniają wymogi kwalifikacyjne, sąd może wydać postanowienie o umieszczeniu dziecka, a dopiero później rodzina robi kwalifikacje. Zazwyczaj sąd daje 6 miesięcy na uzyskanie potwierdzenia wymaganych prawem szkoleń.

W przypadku rodzin zastępczych spokrewnionych z dzieckiem (dziadkowie, rodzeństwo dziecka) ukończenie szkolenia dla kandydatów nie jest obligatoryjne, zatem i procedura może przebiegać odmiennie.

Organizator rodzinnej pieczy zastępczej przygotowuje rodziny zastępcze oraz prowadzących rodzinne domy dziecka na przyjęcie dziecka przez:

1. udzielenie szczegółowych informacji o dziecku i jego sytuacji rodzinnej, w tym informacje o rodzeństwie oraz zapewnienie, w miarę potrzeby, kontaktu z dzieckiem przed umieszczeniem go w rodzinie lub rodzinnym domu dziecka w terminie nie późniejszym niż 7 dni przed przyjęciem dziecka;
2. przekazanie, nie później niż w dniu poprzedzającym dzień przyjęcia dziecka jego dokumentacji tj.: odpisu aktu urodzenia dziecka, a w przypadku sierot lub półsierot również odpis aktu zgonu zmarłego rodzica, orzeczenie sądu o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej albo wniosek rodziców, dziecka lub osoby trzeciej o umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej; dokumentacji o stanie zdrowia dziecka, w tym kartę szczepień, dokumentów szkolnych, w szczególności świadectwa szkolne; diagnozy psychofizycznej dziecka, w tym dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, udziału w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych oraz konieczności objęcia dziecka pomocą profilaktyczno-wychowawczą lub resocjalizacyjną albo leczeniem i rehabilitacją, planu pracy z rodziną.

W przypadku umieszczenia w rodzinnej pieczy zastępczej dziecka wymagającego natychmiastowej pomocy lub umieszczenia dziecka w trybie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej organizator rodzinnej pieczy zastępczej przekazuje rodzinie zastępczej, lub prowadzącemu rodzinny dom dziecka informacje oraz dokumentację, o których mowa powyżej, niezwłocznie po przyjęciu dziecka.

Ogólną zasadą jest, że rodzina zastępcza i prowadzący rodzinny dom dziecka mają prawo do uzyskania informacji oraz otrzymania lub wglądu do wszelkiej dostępnej dokumentacji, w tym prawnej i medycznej, dotyczących przyjętego dziecka.

Obowiązkiem rodziny zastępczej oraz prowadzącego rodzinny dom dziecka jest zapewnienie dziecku odpowiednich warunków mieszkaniowych umożliwiających zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb. Maluchy mogą i czasami nawet powinny, być z dorosłymi, ponieważ mają wtedy zapewnione poczucie bezpieczeństwa. Starsze dzieci z reguły potrzebują więcej przestrzeni i prywatności.

Osoby niepozostające w związkach małżeńskich również mogą ubiegać się o uzyskanie kwalifikacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej.

Obowiązkiem rodziny zastępczej oraz prowadzącego rodzinny dom dziecka jest zapewnienie dziecku odpowiednich warunków bytowych. Ustawa nie stawia wymogów kwotowych, co do wysokości dochodów kandydatów, wskazuje natomiast, że w przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów.

Kontakty rodziców biologicznych z dzieckiem są niezależne od władzy rodzicielskiej, zatem jeśli sąd nie zabronił takich kontaktów to rodzina zastępcza lub prowadzący rodzinny dom dziecka mają obowiązek umożliwiać dzieciom ich utrzymywanie. Częstotliwość jest do ustalenia. Jeśli rodzina zastępcza i biologiczna nie może się porozumieć co do kontaktów z dzieckiem (miejsce, czas itp.) można wystąpić do sądu o odpowiednie uregulowania. Wtedy zarówno rodzice zastępczy, jak i rodzice biologiczni mają jasno wskazane w rozstrzygnięciu, jak powinny się one odbywać. Rodziny biologiczne mogą także wystąpić do sądu o tzw. urlopowanie dziecka. To znaczy, że jeśli sąd wyrazi na to zgodę, to zabierają dzieci do swojego miejsca zamieszkania.

Dzieci biologiczne nie są przeszkodą dla utworzenia rodziny zastępczej. Wręcz przeciwnie doświadczenie rodzicielskie kandydatów może być bardzo pomocne w procesie wychowawczym dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej.

To zależy.

Zasadą jest tymczasowość pieczy zastępczej, która zapewnia możliwość równoległej pracy z rodziną biologiczną, by umożliwić do niej powrót dziecka.

W sytuacji braku możliwości powrotu do rodziny biologicznej i uregulowania sytuacji prawnej (zazwyczaj pozbawienie władzy rodzicielskiej) dzieci są zgłaszane do ośrodka adopcyjnego i wówczas w określonych sytuacjach rozpoczyna się poszukiwanie dla nich rodziców adopcyjnych.

Jeśli żadna z tych opcji nie zaistnieje, dziecko może zostać w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka do 18 roku życia.

W określonych przypadkach pełnoletni wychowanek może pozostać w dotychczasowej formie pieczy zastępczej także po uzyskaniu pełnoletności, jednak nie dłużej niż do 25 roku życia. Podstawowym warunkiem jest tu kontynuowanie nauki przez wychowanka.